Qanûna Jante Çi ye?
Qanûna Jante, li sala 1933yê ji alîyê nivîskarê norwêcîyê eslê xwe danîmarkî Aksel Sandemose ve di romana xwe ya bi navê “Jîyana Revînekê” de hatîye dîyarkirin; ev 10 qanûnên tevgerê ne. Di esasê xwe de, bi sînordarkirina kesayetparêzîyê, armanc dike ku rêgez û jîyaneka dilnizm pêş bixe. Peyama wê ya bingehîn ev e: “Normal bûn ji hewildana ji dernormalbûnê çêtir e. Tu ne di ser yên dî re yî.”
Ew 10 qanûn ev in:
1. Xwe giring nebîne.
2. Tu qasî me ne baş î, welê nefikire.
3. Tu qasî me ne jîr î, welê nefikire.
4. Xwe ji me çêtir nebîne.
5. Tu ji me zêdetir nizane, welê nefikire.
6. Tu ji me ne giringtir î, welê nefikire.
7. Tu her baş naçe, welê nefikire.
8. Bi me nekene.
9. Tu ne xema kesê yî, welê nefikire.
10. Tu nikarî tiştekî fêrî me bikî, wisa nefikire.
Her çend di gava ewilî de ev qanûn hişk û zordar xuya bikin jî li civakên Skandînavyayê ev têgihiştin, rê li ber kesayetparêzîya zêde û nîşandayînê digire, alîkarî kirîye ku toreka ewlehîya civakî ya bihêz û bawerîya civakî ya bilind ava bibe. Li şûna gotina “Bi Ferrarîya xwe ez ji we çêtir im”, têgihiştina “Em hemû heman bîsîkletê diajon” dihewîne.
Gelo Em? Mirov Ciwanekê Kurd be li Rojhilata Navîn û li Dîasporayê
Niha, ji kerema xwe re van qanûnan careka din li ser rastîya xwe bifikirin.
Çîroka me tam berevajîyê Qanûna Janteyê ye. Di dîrokê de ne wekî kes, me neçar hiştin ku wekî “civak” hebûna xwe bidomînin. Nasname, ziman û çanda me hatin çewisandin. Vê pêvajoyê ruhê hevgirtinê yê kolektîf pir bi hêz kir. Lê di heman demê de, carinan mekanîzmaya rexneya hundirîn jî afirand ku kesên di nava civakê de “zêde” derketine pêş – çi hunermend, çi ramanwer, çi karsaz – bi “cudabûnê” tawanbar dike.
“Zêde nepeyive”, “Zêde bilind nebe”, “Tu kî yî ji bîr neke”, “Tu nikarî”, “Şerm e”… Ev gotûbêj ji we re nas tên?
Li vê derê Qanûna Jante ji me re neynikeka balkêş datîne. Pesindayina hevgirtin û dilnizmîyê, bi nirxên kevnar ên çanda me re li hev dike. Lê belê astengkirina ronîbûna kes, pêşxistina ramanên nû û derketina ji “normale”, tam ew asteng e ku divêt em derbas bikin.
Şîretên Xwerû û Jidil ji te re
1. Ruhê xwe yê kolektîf biparêze, lê wekî takekes jî geş bibe: Tora me ya hevgirtinê xezîneyek e. Ji malbata xwe, ji civaka xwe hez bike û xwe bispêre wan. Lê ji bîr neke: Xewn, jêhatîbûn û armancên te jî qasî wan giranbiha ne. Parçeyekê civakê bûn, ne hewce ye kesayeta te helîne. Dengê xwe bibîne û bi wêrekî bilind bike.
2. Guh nede dengê “tu nikarî”: Ev deng carinan ji derve, carinan jî ji hundirê me tê. Mîna hişyarîya Qanûna Jante ya “xwe di ser me re nebine”, ev deng dixwaze te bikişîne rêjeya navînî. Lê tu xwedî potansîyela derbasbûna ji navînê pir zêdetir î. Dîrok tenê bi yên ku dibêjin “ez dikarim” hatîye nivîsandin.
3. Tirsa “zêdebûnê” bişkêne: Serkeftin, perwerdeya baş, projeyên cuda ne dûr dike te ji civaka te. Berevajî, bihêz dike. Her serkeftina te, serkeftina nasnameya te ya ku tu hilgirtî ye. Tu bilind bibî, em hemû bi hev re bilind dibin.
4. Di navbera kok û baskên xwe de hevsengîyekê ava bike: Çi li dîyasporayê be, çi li welêt, dibe ku tu xwe di navbera du cihan de asê hîs bikî. Ev ne qelsîyek, hêzek e. Jîyana naskirina du çandan, zanîna du zimanan, xwedîbûna du dîtinên cuda mafekê mezin e. Ji kokên xwe xwar bibe, lê bi baskên xwe bigihe gerdûnê.
5. “Qanûn”ên xwe yên nû bi xwe binivîse: Qanûna Jante ji hewcedarîyên civakekê derket holê. Divêt qanûnên me yên ji rastîya me derketine jî hebin. Bila ew li ser hevgirtin, edalet, azadî, zanist û aqilmendîyê ava bin.
Qanûnekê çêbike ku bila bibêje “Hêza te heye ku tu ji me zêdetir çêbikî”.
Qanûnek ku dibêje “Bi serkeftina xwe me hemûyan serbilind bike.”
Ciwanê Kurd ê hêja,
Qanûna Jante’yê ji me re tîne bîra me: Civak giring e, dilnizmî fazîletek e. Lê çîroka te bi derbaskirina van qanûnan, guhertina wan û xêzkirina rêya xwe ve girêdayî ye. Wêrekîya ji normal derketinê nîşan bide. Ji ber ku ji normal derketina te, dikare bibe dengê qêrîna me ya bêdeng û ronahîya hêvîyên me yên di tarîtîyê de mayî.
Ji xwe bawer bike. Çawa ku mirov hedê xwe bizane têkoşîneka hêja ye, carinan her wesa derbaskirina hedê xwe jî hewce ye.
Your Comment